น้ำปานะ คือ เครื่องดื่ม ที่คั้นจากลูกไม้ หรือน้ำคั้นผลไม้ ท่านจัดเป็น “ยามกาลิก” คือ ของที่รับประเคนไว้แล้ว ฉันได้วันหนึ่งกับคืนหนึ่ง ถือเอาใจความง่าย ๆ ก็คือ ของที่ฉันได้หลังเที่ยงไปแล้วนั่นเอง หรือฉันได้ท้้งวันทั้งคืนก่อนรุ่งอรุณอีกวันหนึ่ง
ผู้ที่เป็นต้นบัญญัติให้เกิดมีการดื่มน้ำปานะขึ้นเป็นท่านแรกก็คือ เกณิยชฏิล ปรากฏหลักฐานอยู่ในพระไตรปิฎก พระวินัย เล่มที่ ๕ ข้อที่ ๔๖ ในที่นั้นพระพุทธองค์ทรงแสดงน้ำปานะ หรือน้ำอัฏฐบานไว้ ๘ อย่าง ดังนี้
๑. น้ำปานะ ที่ทำด้วยผลมะม่วง
๒. นำ้ปานะ ที่ทำด้วยผลหว้า
๓. น้ำปานะ ที่ทำด้วยผลกล้วยมีเมล็ด
๔. น้ำปานะ ที่ทำด้วยผลกล้วยไม่มีเมล็ด
๕. นำ้ปานะ ที่ทำด้วยผลมะทราง
๖. น้ำปานะ ที่่ทำด้วยผลจันทน์ หรือผลองุ่น
๗. น้ำปานะ ที่ทำด้วยผลเหง้าบัว
๘. น้ำปานะ ที่ทำด้วยผลมะปรางหรือผลลิ้นจี่
ทรงอนุญาตน้ำผลไม้ทุกชนิด ยกเว้นน้ำต้มเมล็ดข้าวเปลือก น้ำใบไม้ทุกชนิด (เว้นน้ำผักดอง) น้ำดอกไม้ทุกชนิด (เว้นน้ำดอกมะทราง) และทรงอนุญาตน้ำอ้อยสด
สรุปได้ว่า ในเวลาวิกาล พระท่านสามารถดื่มน้ำผลไม้ได้ทุกชนิด เว้นผลไม้ที่มีผลใหญ่กว่าผลมะตูม หรือผลมะขวิด
อ้างอิง : จากหนังสือ “วิสุทธิ์ภาวนาประสิทธิ์”