เครื่องไทยธรรม คือ วัตถุสิ่งของต่าง ๆ ที่สมควรถวายแด่พระสงฆ์ เรียกว่า ไทยธรรม หรือ วัตถุทานก็ได้ ได้แก่ ปัจจัย ๔ คือ
๑. อาหาร ได้แก่ อาหารคาวหวาน เครื่องดื่ม หรือของขบฉันต่าง ๆ
๒. เครื่องนุ่งห่ม ได้แก่ สบง จีวร สังฆาฎิ รัดประคด ย่าม ผ้าเช็ดตัว ผ้าเช็ดหน้า ฯ
๓. เครื่องประกอบที่อยู่อาศัยและเครื่องใช้สอยอื่น ๆ ได้แก่ โต๊ะ เก้าอี้ เสื่อ มุ้ง หมอน ผงซักฟอก สบู่ ยาสีฟัน กระดาษชำระ
๔. ยารักษาโรค ได้แก่ ยาต่าง ๆ รวมทั้งเภสัช ๕ คือ เนยข้น เนยใส น้ำผึ้ง น้ำอ้อย น้ำมัน
นอกจากปัจจัย ๔ แล้ว ยังมีของอย่างอื่นอีกที่ควรถวายแด่พระสงฆ์ เช่น ยานพาหนะ เช่น รถประจำวัด หรือรถส่วนบุคคล ดอกไม้ มาลัย เครื่องบูชาชนิดต่าง ๆ และของหอม ได้แก่ ธูป เทียน เทียนบูชาพระ และปัจจัยหรือจตุปัจจัย โดยเขียนเป็นใบปาวรณาแทนถวายแด่พระสงฆ์ ส่วนปัจจัย (เงิน) มอบให้แก่ ไวยาวัจกร (ผู้ดูแลการเงินของวัด) แทน หรือลูกศิษย์ติดตามพระก็ได้ หรือในบางแห่งนิยมถวายใส่กล่องแล้วนำมาใส่ย่ามถวายท่าน เพื่อความสะดวกในกรณีไม่มีลูกศิษย์หรือไวยาวัจกร ก็อนุโลมตามสมควรได้เช่นกัน
วัตถุประสงค์ของการถวายเครื่องไทยธรรม
๑. เพื่อถวายความอุปถัมภ์แก่พระสงฆ์
๒. เพื่อลดกิเลส ความตระหนี่ ความโลภ
๓. เพื่อความเป็นสิริมงคลแก่ตัวเอง
๔. เพื่ออุทิศส่วนบุญกุศลแก่ผู้ที่ล่วงลับไปแล้ว
โอกาสในการถวายเครื่องไทยธรรม
เครื่องไทยธรรม เป็นสิ่งของที่ต้องถวายพระทุกครั้งเมื่อมีการทำบุญต่าง ๆ แม้กระทั่งการไปเยี่ยมเยือนนมัสการพระสงฆ์เฉย ๆ แต่มีโอกาสที่ต้องเตรียมเครื่องไทยธรรมให้สมบูรณ์ ได้แก่ การทำบุญเลี้ยงพระ (ทุกพิธี) การถวายสังฆทาน การใส่บาตร เป็นต้น
สิ่งของที่ประเคนพระสงฆ์ได้ในเวลาเช้าชั่วเที่ยง ได้แก่ ประเภทอาหารคาวหวานทุกชนิด ทั้งอาหารสด อาหารแห้ง และอาหารเครื่องกระป๋องทุกประเภท หากนำสิ่งของเหล่านี้ไปถวายในเวลาหลังเที่ยงวันแล้ว เพียงแต่แจ้งให้พระภิกษุรับทราบ แล้วมอบสิ่งของเหล่านั้นแด่ศิษย์ของท่าน ให้เก็บรักษาไว้เพื่อทำถวายในวนต่อไปก็พอ
สิ่งของที่ประเคนพระสงฆ์ได้ตลอดเวลา ได้แก่ ประเภทเครื่องดื่ม เครื่องยาบำบัดความเจ็บไข้ และประเภทเภสัช เช่น น้ำตาล น้ำผึ้ง น้ำอ้อย หรือประเภทสิ่งของที่ไม่ใช่ของขบฉัน
ข้อควรระวังในการถวายเครื่องไทยธรรม
๑. ไม่ถวายของที่พระต้องห้าม ได้แก่ อาหารดิบ เป็นต้น
๒. ไม่ถวายวัตถุอนามาส (วัตถุอันภิกษุไม่ควรจับต้อง เช่น สัตว์เลี้ยงเพศเมีย เสื้อผ้าสตรี เครื่องประดับที่ทำจากเงินหรือทองคำ อาวุธทุกประเภท เป็นต้น)
๓. ไม่ถวายของมึนเมา ยาเสพติดทุกชนิด
๔. ถวายของให้เหมาะสมตามกาลเวลาของพระสงฆ์
๕. ต้องเป็นของที่ได้มาโดยบริสุทธิ์